Ως ορισμό, ελεύθερο αποκαλούμε το πιόνι που δεν έχει να αντιμετωπίσει αντίπαλα πιόνια στο δρόμο του προς την προαγωγή του.

Η κατοχή του ελεύθερου πιονιού και η δυνατότητα αξιοποίησής του είναι ένα σημαντικό στρατηγικό στοιχείο, το οποίο πολύ συχνά είναι αρκετό για να κρίνει το αποτέλεσμα της παρτίδας.

Το ελεύθερο πιόνι μπορεί να αξιοποιηθεί και στο μέσον της παρτίδας απασχολώντας τα αντίπαλα κομμάτια και κερδίζοντας ζωτικό χώρο, αλλά η πραγματική του δύναμη αποκαλύπτεται στο φινάλε. Σε όλα σχεδόν τα φινάλε, η κατοχή ελεύθερου πιονιού θεωρείται αποφασιστικής σημασίας και αποκτάει μεγαλύτερη δυναμική όταν το υλικό που έχει απομείνει είναι περιορισμένο. Ακόμα και εάν δεν είναι εφικτή η προαγωγή του, απασχολεί αρνητικά τα αντίπαλα κομμάτια (τα οδηγεί σε παθητικές θέσεις) ή θυσιάζεται για υλικό κέρδος.

Μεγάλη σημασία στο στρατηγικό αυτό στοιχείο έχουν οι αλλαγές κομματιών. Το ελεύθερο πιόνι πρέπει να μπλοκάρεται, ώστε να μειώνεται η δύναμή του. Γι' αυτόν το σκοπό ιδανικά είναι τα ελαφρά κομμάτια (ίππος ή αξιωματικός), αφού είναι πολύ δύσκολο να υποχωρήσουν κάτω από τις αντίπαλες απειλές. Αντιθέτως, τα βαριά κομμάτια (βασίλισσα και πύργος) δυσκολεύονται να πραγματοποιήσουν ιδανική σταθεροποίησή του (μπλοκάρισμα), είναι ευκολοπρόσβλητα, ενώ και η απασχόλησή τους με ένα απλό πιόνι δεν είναι το ζητούμενό τους. Συνεπώς, η πλευρά που διαθέτει το ελεύθερο πιόνι πρέπει να προσπαθεί να αλλάζει ελαφρά κομμάτια κρατώντας κάποια βαριά, ενώ η πλευρά που αντιμετωπίζει το ελεύθερο πιόνι πρέπει να προσπαθεί για ακριβώς το αντίθετο.

Ένα ακόμα στοιχείο που είναι σημαντικό, είναι η συμμετοχή στα δρώμενα του βασιλιά που αντιμετωπίζει το ελεύθερο πιόνι. Αλλάζοντας τα βαριά κομμάτια (και ειδικά τη βασίλισσα) ο βασιλιάς μπορεί εύκολα να κατευθυνθεί προς το ελεύθερο πιόνι, να προσπαθήσει να το σταθεροποιήσει (ή γενικά να το σταματήσει), ώστε να δώσει στα υπόλοιπα κομμάτια του τη μεγαλύτερη δυνατή ενεργητικότητα και λειτουργικότητα.

Ένα ελεύθερο πιόνι που έχει σταθεροποιηθεί υποδειγματικά αποτελεί πια αδυναμία και, τότε, το τόσο σημαντικό αυτό στρατηγικό στοιχείο γίνεται αιτία απώλειας της παρτίδας.

Σε γενικές γραμμές, η πλευρά που διαθέτει το ελεύθερο πιόνι έχει πιο ξεκάθαρα σχέδια και δυνατότητες εκμετάλλευσής των. Η πλευρά που το αντιμετωπίζει αναζητά συνήθως τη σταθεροποίησή του ή, εάν αυτό δεν είναι εφικτό, το αντιπαιχvίδι που συνήθως βρίσκεται σε άλλη πλευρά της σκακιέρας από αυτή που υπάρχει το ελεύθερο πιόνι. Μία καλή λύση είναι η «ενόχληση» του αντίπαλου βασιλιά. Σε πολλές παρτίδες η μέθοδος αυτή αποδείχθηκε πλήρως ικανοποιητική , αλλά δυστυχώς δεν είναι πάντα εφικτή !

Ο βασικότερος κανόνας εκμετάλλευσης του στρατηγικού αυτού στοιχείου είναι: Το ελεύθερο πιόνι πρέπει να προωθείται.

Από το βιβλίο του Στράτου Γρίβα "Σκακιστική Προπόνηση"